Κατερίνα Γρέγου: Τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα συμβαίνουν εκτός αγοράς

Η ανεξάρτητη επιμελήτρια, με έδρα τις Βρυξέλλες, υπεύθυνη για ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα εικαστικά γεγονότα στην Ευρώπη, μιλάει για την κεντρική έκθεση της 5ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης και πως ανιχνεύει την ψυχολογία της κρίσης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  11/01/2015 05:45

Θα μπορούσε να είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο για τη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα, αλλά την αξία της εκμεταλλεύεται το εξωτερικό. Από τότε που εγκαταστάθηκε στις Βρυξέλλες, το 2006, η ανεξάρτητη επιμελήτρια Κατερίνα Γρέγου, ένας ελεύθερος σκοπευτής που στήνει ορισμένες από τις πιο ενδιαφέρουσες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στην Ευρώπη, το ήδη σημαντικό και πολλά υποσχόμενο βιογραφικό της γέμισε ξενικά ονόματα ινστιτούτων, Μπιενάλε, ακαδημιών καλών τεχνών. Ωστόσο κανένας φορέας, πόσω μάλλον κρατικός, δεν αναζήτησε αυτή την τόσο ικανή πάλαι ποτέ  ιδρυτική διευθύντρια και επιμελήτρια του ΔΕΣΤΕ (1997-2002) για να φέρει τα φώτα της ξανά, έστω για λίγο, στην Ελλάδα. Μόνο η πρόεδρος του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνα Κοσκινά την κάλεσε να επιμεληθεί την κεντρική έκθεση της 5ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης. Εκείνη με τη σειρά της επέλεξε ως τίτλο έναν πολύ εύστοχο αφορισμό του Αντόνιο Γκράμσι από τα «Τετράδια της Φυλακής» τα οποία γράφτηκαν μεταξύ 1929 και 1935.

«Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης». Γιατί εστιάσατε σε αυτόν τον αφορισμό;

«Γιατί ο ορισμός της κρίσης ως μιας ιστορικής στιγμής όπου το παλιό έχει πεθάνει αλλά το καινούργιο δεν έχει γεννηθεί ακόμη, προσωρινά ελπίζω, είναι πολύ εύστοχος. Δεν μου αρέσει να κάνω εκθέσεις που έχουν ένα συγκεκριμένο "θέμα". Η κρίση είναι μια αφορμή για να μπούμε σε σκέψεις και να απαντήσουμε ερωτήματα για το πού βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή και πώς μπορούμε να πορευτούμε. Η έκθεση προσπαθεί να ανιχνεύσει την ψυχολογία μιας συγκεκριμένης στιγμής».

Ολα τα πρότζεκτ που κάνετε είναι αλληλένδετα και η τέχνη που περιλαμβάνεται σε αυτά έχει πολιτικές αποχρώσεις.

«Ναι, αλλά ας μην την αποκαλέσουμε πολιτική τέχνη, γιατί αυτός ο ορισμός αποπνέει την αίσθηση προπαγάνδας και διδακτισμού. Θα έλεγα ότι είναι τέχνη που έχει μια κοινωνικοπολιτική ενασχόληση. Μου αρέσει όμως να ξεφεύγει από την καταγραφή της πραγματικότητας που γνωρίζουμε καλά μέσα από τα μίντια. Να υπάρχει περιθώριο μέσα της για τη "ριζοσπαστική φαντασία" όπως την περιέγραφε στο βιβλίο του "The Imaginary Institution of Society" ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Μια φαντασία που μιλάει για τον κόσμο όχι όπως είναι αλλά όπως θα μπορούσε να είναι. Αν προσφέρουν κάτι η τέχνη και ο πολιτισμός είναι ακριβώς αυτό: μια φαντασία που μας ξεπερνάει και μας πηγαίνει πέρα από το τετριμμένο. Μια γκρίζα ζώνη ανάμεσα στο τέλμα που ζούμε τώρα και στην πιθανότητα για κάτι άλλο».

Πρόσφατα αναλάβατε καλλιτεχνική διευθύντρια της φουάρ Art Brussels. Πώς είναι η πρώτη σας εμπειρία στον εμπορικό χώρο της τέχνης;

«Επιβεβαιώθηκε κάτι που υποψιαζόμουν: ότι ο χώρος της αγοράς της τέχνης και οι καλλιτέχνες που παίζουν μέσα σε αυτόν είναι τελείως διαφορετικοί από τον χώρο των μουσείων, των Kunsthalle, των Μπιενάλε. Στην ερχόμενη Μπιενάλε της Βενετίας θα παρουσιάσω έναν βέλγο καλλιτέχνη, τον Vincent Meessen, που δεν έχει κάνει ποτέ έκθεση σε εμπορικό χώρο αλλά έχει εξαιρετική πορεία στον χώρο των ιδρυμάτων. Πολλοί συλλέκτες μού είπαν: Δεν τον ξέρουμε! Εκεί καταλαβαίνει κανείς την επιρροή που ασκεί το εμπόριο της τέχνης και πώς επισκιάζει εν μέρει την καλλιτεχνική παραγωγή που ανθεί εκτός συστήματος. To γεγονός ότι ένας καλλιτέχνης λειτουργεί εκτός του συστήματος του εμπορίου δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει! Για μένα τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα γίνονται σε μεγάλο βαθμό εκτός αγοράς, χωρίς αυτό να μειώνει καλλιτέχνες που είναι μέσα σε ένα εμπορικό σύστημα. Οι φουάρ και οι γκαλερί έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στην προώθηση και προβολή της τέχνης και στην οικονομία της τέχνης που βοηθάει τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Υπάρχει όμως χάσμα. Δεν είναι τυχαίο ότι στις Μπιενάλε δεν βλέπουμε σχεδόν καθόλου ζωγραφική και στις φουάρ το 80% των έργων είναι ζωγραφική».

Οπότε οι Μπιενάλε γίνονται μια πλατφόρμα για τους καλλιτέχνες που δεν είναι στο σύστημα;

«Θεωρώ ότι διοργανώσεις όπως οι Μπιενάλε μπορούν να λειτουργήσουν ως μια σημαντική εναλλακτική φωνή. Επειδή η αγορά γενικά φοβάται το κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο, είναι οι χώροι που ουσιαστικά δίνουν ένα βήμα σε καλλιτέχνες οι οποίοι δεν ασχολούνται μόνο με θέματα φόρμας σαν αυτά που ελκύουν τους συλλέκτες. Δηλαδή, έναν πίνακα ή ένα γλυπτό για να το βάλουν στο σπίτι τους».

Οταν ήσασταν επιμελήτρια του δανέζικου περιπτέρου στην 54η Μπιενάλε Βενετίας, παρουσιάσατε 18 καλλιτέχνες, μεταξύ τους και οι Μιχαήλ Καρίκης και Στέλιος Φαϊτάκης, από τους οποίους μόνο δύο ήταν Δανέζοι. H κοινή πρακτική είναι ότι κάθε κράτος αντιπροσωπεύεται από έναν καλλιτέχνη του.

«Το βρίσκω λίγο ξεπερασμένο γιατί ζούμε σε μια εποχή όπου καλλιτέχνες είναι ενεργοί σε χώρες που δεν είναι οι δικές τους. Το να πας σε μια διοργάνωση επειδή απλώς κατέχεις ένα διαβατήριο μου φαίνεται σαν κριτήριο-κατάλοιπο του 19ου αιώνα και της έννοιας του εθνικού κράτους.  Σε μια Μπιενάλε όπως η Βενετία δεν προβάλλονται πρόσωπα ή ταυτότητες  αλλά ιδέες».

Η έκθεση στο Bozar των Βρυξελλών «No Country for Young Men: Contemporary Greek Art in Times of Crisis» είχε 30.000 επισκέπτες και συμπεριλήφθηκε στο γερμανικό περιοδικό «Monopol» ως μία από τις καλύτερες για το 2014». Από την Ελλάδα είχατε κάποια υποστήριξη όταν τη διοργανώνατε;

«Το γραφείο της ελληνικής αντιπροσωπείας της EE στις Βρυξέλλες προσπάθησε να μποϊκοτάρει την έκθεση, υποθέτω γιατί δεν τους συνέφερε το θέμα, η κρίση. Οταν  προσπάθησα να κλείσω ραντεβού με τον τότε υπουργό Πολιτισμού Πάνο Παναγιωτόπουλο, δεν τα κατάφερα. Είμαι μια Ελληνίδα που έχει κάνει μια πορεία στο εξωτερικό, έχω κάνει συνολικά επτά Μπιενάλε και δεν εστάθη ποτέ δυνατόν να δω τον υπουργό για μια έκθεση 33 ελλήνων καλλιτεχνών στο Palais des Beaux Arts στις Βρυξέλλες, στην καρδιά της Ευρώπης».

Πάντως η αίσθηση ανθρώπων «του χώρου» είναι ότι εξαρχής είχατε φύγει απογοητευμένη από την Ελλάδα.

«Δεν μπορώ να πω ότι βοηθήθηκα και ιδιαιτέρως.  Η μόνη επαγγελματική ευκαιρία που μου δόθηκε ήταν από τον Δάκη Ιωάννου. Οταν έφυγα από το ΔΕΣΤΕ το 2002 συνέχισα να δουλεύω, όλες όμως οι προσκλήσεις που έρχονταν ήταν από το εξωτερικό. Κάποια στιγμή έκανα τη φορολογική μου δήλωση και συνειδητοποίησα ότι δεν είχα βγάλει ούτε ένα ευρώ στην Ελλάδα. Μόνο στην ARCO 2004 της Μαδρίτης είχα διοριστεί εθνική επίτροπος μαζί με τη Σάνια Παππά. Δεν αισθάνθηκα ότι με ήθελε ο τόπος μου ούτε ότι υπήρχαν ευκαιρίες. Δεν έφυγα με θυμό, μπορεί να υπήρχε απογοήτευση, την οποία όμως έχω ξεχάσει τώρα».

Θέλω ο θεατής όχι μόνο να δειαλλά και να αισθανθεί κάτι

Το κοινό το έχετε κατά νου όταν σχεδιάζετε μια έκθεση;

«Πολλοί επιμελητές κάνουν εκθέσεις για να εντυπωσιάσουν τους συναδέλφους τους. Εγώ όταν κάνω μια έκθεση προσπαθώ να μπω στη θέση του θεατή. Θέλω όχι μόνο να δει αλλά και να αισθανθεί κάτι. Το έχουμε ξεχάσει αυτό. Περνάνε όλα από το μυαλό αλλά όχι από τις αισθήσεις. Θα ήθελα ενδεχομένως να γελάσει, το χιούμορ είναι πολύ σημαντικό και δυστυχώς είναι σπάνιο στην τέχνη, γιατί οι καλλιτέχνες φοβούνται ότι αν το διαχειριστούν θα παραγάγουν κάτι επιφανειακό. Επιπλέον θέλω ο επισκέπτης να προβληματιστεί, να αισθανθεί άβολα. Αλλά πρώτα απ' όλα πρέπει κάτι να δει».

πότε & πού:

Η 5η Μπιενάλε Θεσσαλονίκης θα διεξαχθεί από τις 28 Μαΐου ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2015.